Złociste bażanty, mastodont… Artyści, uczeni kończącego się Oświecenia i ich kolekcje

Abstrakt

Obrazy Charlesa Willsona Peale’a: Artysta w swoim muzeum i Odkrycie kości mastodonta są wyjątkowymi w historii sztuki dokumentami działalności czołowego portrecisty dostojników amerykańskiej republiki, który był jednocześnie – używając dzisiejszych kwalifikacji – przyrodnikiem, wynalazcą, inżynierem mechanikiem, kolekcjonerem i muzealnikiem. Łączył te sfery w sposób typowy dla ludzi epoki ciekawości (curiosité), próbując przy tym przyporządkować je naczelnej racjonalistycznie ugruntowanej teorii naukowej; i uprzystępnić ogółowi. Jego muzeum w Filadelfii jawi się jako jedno z najważniejszych w początkach muzealnictwa amerykańskiego właśnie dzięki powiązaniu oświeceniowej podstawy ideowej, tradycyjnych skłonności twórców nowożytnych gabinetów osobliwości, patriotycznej misji edukacyjnej, poszukiwania nowych rozwiązań ekspozycyjnych. Z jednej strony casus Peale’a (a po części i jego synów) powinien znaleźć należne miejsce w badaniu kluczowego dla przełomu ok. 1800 roku zagadnienia powiązań nauki, edukacji i sztuki; z drugiej wydaje się wyjątkowy za sprawą realizacji muzealnej i jej niezwykłego „pomnika”, jakim jest wspomniany autoportret Peale’a, odsłaniający przed nami salę jego muzeum wraz ze zwiedzającymi. Słowa klucze: pierwsze muzea publiczne, kolekcjonerstwo, kultura amerykańska, Oświecenie, paleontologia, autoportret