Znikający punkt. O czytaniu tekstów dziewiętnastowiecznych

Abstrakt

Brytyjska autorka, Elaine Freedgood, wyróżnia dwa typy znaczenia w powieści wiktoriańskiej: znaczenie metaforyczne, uwarunkowane przez kulturę symboliczną, i znaczenie metonimiczne, związane z materialną historią rzeczy, z ich realnością. Dla przykładu: mahoniowe meble przedstawione w Jane Eyre są symbolem zamożności bohaterki, ale także sednem nieprzedstawionej historii niewolnictwa i rabunkowej gospodarki prowadzonej przez Imperium w koloniach. Przedmioty „pamiętają" o swojej przeszłości, czytelnik powinien potraktować je poważnie i zauważyć, że nawet błahe przedmioty mogą się okazać ważne. Czy można czytać metonimicznie dziewiętnastowieczną powieść polską? W literaturze polskiej historię przedmiotów przedstawia się w patriotycznym kontekście; dla przykładu, pokój Rzeckiego kojarzy się z żołnierskim ekwipunkiem. Spróbujmy czytać ten tekst inaczej i spytać o to, co mówią rzeczy: co mówi lalka, tytułowy przedmiot powieści Prusa? Jak wygląda historia lalki (lalki jako lalki, a lalki jako symbolu czy znaku)? W przeszłości lalki były obiektem kultu, później zainteresowania ze strony artystów, projektowali je najlepsi mistrzowie. W wieku dziewiętnastym lalki produkuje się masowo, sprzedaje w sklepach. Nikt się do nich nie modli i nikt się nie troszczy o ich kształt artystyczny. Lalka, zdesakralizowana, uzwyczajniona, zamieniona w towar, jest dobrym emblematem naszej nowoczesności.