Enantiotrope. Przeciwieństwa w teologii Heraklita z Efezu

Abstrakt

Artykuł przedstawia moją synoptyczną, szczegółową analizę kilku aforyzmów mędrca z Efezu i odnoszących się do nich świadectw, dotyczących nauki o dynamicznie pojmowanych przeciwieństwach. Według Heraklita, wszystkie one są różnymi, czasowo uwarunkowanymi ujawnieniami, czy raczej transmutacjami, jego Najwyższego Boga (DK B: 67, 53), i z pewnością nie są one identyczne ze sobą, ani nie tworzą „jedności”, wbrew temu, do czego niektóre popularne dzisiaj ideologiczne i naznaczone uprzedzeniami ujęcia – nawet jeśli nie do końca świadomie – próbują uparcie przekonywać. Les extrêmes se touchent: wszystkie przeciwieństwa – kierując się wolą Boga (DK B: 1, 31, 33, 64, 72, 114) – przekształcają się nawzajem w siebie we wszechświatowej, nieustannej i koniecznej grze (pesseia), ale nie sugeruje to, ani nie zakłada, że nie mogą one nigdy wrócić do dokładnie tego samego stanu, co poprzednio. Heraklit nie był relatywistą w epistemologii ani nihilistą w etyce: nie chciał racjonalizować aksjologicznej perwersyjności, ani uzasadniać zła moralnego. Jednym z jego rzeczywistych celów było pogłębienie ludzkiej nadziei, co więcej, danie człowiekowi i wzmocnienie ukojenia: „umożliwienie człowiekowi obronienia samego siebie przed naciskiem losu za pomocą wiary”.