Wyobrażenia społeczne a nauki humanistyczne

Abstrakt

Tekst jest próbą spojrzenia na książkę Bronisława Baczki Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej jako wyznaczającą nowe pole badań w naukach o człowieku. Rozumienie kategorii „wyobrażeń społecznych" jest u Baczki oparte na przeświadczeniu, że ich podmiotem jest grupa ludzi o określonej kulturze, żyjących w konkret­nym miejscu i czasie. Przestrzeń wyobrażeń społecznych jest przestrzenią symboli, dzięki którym rze­czywistość społeczna jest zarazem rzeczywistością obdarzoną sensem. Przy czym ów sens nie musi być wynikiem „intelektualnego wysiłku zapanowania nad światem", tak jak to było w przypadku kategorii światopoglądu, ważnej dla warszawskiej szkoły historyków idei, którą Baczko współtworzył. Przeciwnie, wyobrażenia społeczne bardzo często są fabrykowane, dostarczane z zewnątrz, „opierają się na symbolice, będącej jednocześnie tworzywem i instrumentem". Muszą one być jednak zakorzenione w przeżyciach kon­kretnych jednostek. W tekście podkreśla się, że Baczkę najbardziej interesuje ta funkcja wyobrażeń społecznych, która polega na „organizowaniu i opanowywaniu na poziomie symbolicznym czasu zbiorowego". Jednocześnie zwraca się uwagę, że „wyobrażenia społeczne" są kategorią przydatną do opisu nowożytnych społeczeństw europejskich.