Andrzeja Walickiego koncepcja „samo-dezintegrującego się” totalitaryzmu

Abstrakt

W kręgu różnorodnych zainteresowań badawczych Andrzeja Walickiego znalazło się zagadnienie pojęcia i praktyki totalitaryzmu oraz konceptualizacji przebiegu procesu detotalitaryzacji. Problematyce tej autor poświęcił wiele miejsca w fundamentalnej pracy Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii. Podążając śladem m.in. Hannah Arendt, Georga Orwella i Czesława Miłosza, Walicki podkreśla siłę oddziaływania ideologii komunistycznej od „wewnątrz” jako swoistej „zeświecczonej, zimmanentyzowanej wersji millenarystycznej wizji zbiorowego zbawienia na ziemi”. Totalitaryzm, rozumiany jako połączenie terroru z ideokratyczną presją prowadzącą do internalizacji Nowej Wiary swoje apogeum osiągnął w Polsce w 1954 r. Zmiany będące skutkiem „Października 1956” liberalizowały system, ograniczając zakres władzy państwa i zwiększając przez to zakres wolności negatywnej pozostającej do dyspozycji Polaków. Postępująca w kolejnych latach dezideologizacja systemu nie tylko zwiększała zakres podmiotowości Polaków w życiu prywatnym, ale i otwierała nowe obszary wolności w życiu umysłowym i w kulturze. W sferze ekonomiczno-gospodarczej detotalitaryzację systemu wspierały zjawiska o charakterze patologicznym, tj. korupcja, klientelizm, zawiązywanie wspólnot brudnych interesów, skutecznie dezintegrujące mechanizmy centralnego planowania i kontroli pozostające w dyspozycji państwa.