Metafizyka labiryntu w polskiej prozie cyberpunk

Abstrakt

Konwencja cyberpunk, obecna w zachodniej science fiction od lat osiemdziesiątych, mogła w Polsce zaistnieć dopiero po przełomie 1989 roku, tj. o dekadę później. To czas gorących sporów dotyczących przede wszystkim kwestii natury religijnej. A po-nieważ rodzima fantastyka naukowa była zazwyczaj zwierciadłem, w którym kwestie pozaliterackiej natury znajdowały realne odbicie, problematyka ta wyraźnie odcisnęła swoje piętno na polskiej SF początku lat dziewięćdziesiątych. Stąd obecność wątków metafizycznych, nie tylko zresztą w tekstach spełniających kryteria literatury cyber-punk. Wybór określonej konwencji przez pisarza-fantastę jest bowiem kwestią drugo-rzędną, a sama fikcja literacka cechuje się parabolicznością – raczej służy autorowi jako pretekst dla zaprezentowania określonego światopoglądu, niż jako cel sam w sobie. Skoro była potrzeba nawiązania do pytań o miejsce metafizyki w życiu czło-wieka, to właśnie fantastyka mówiąca o rzeczywistości wirtualnej mogła taką rolę wy-pełnić – już przez określony charakter konwencjonalnych reguł. Pozwoliło to jedno-cześnie przywołanym w artykule autorom uniknąć posądzenia o publicystyczne ten-dencje, a także zaszufladkowania ich jako przedstawicieli „klerykal fiction” (takie, mocno pejoratywne pojęcie, wówczas się pojawiło). Poszczególne teksty pokazują zatem, w jaki sposób autorzy wykorzystują dobrze nam znane motywy Wcielenia, Odkupienia, Wiecznej Kary itp. oraz na czym polega nadawanie nowego, metafizycznego znaczenia takim elementom pozaliterackiej rze-czywistości, jak Ogólnoświatowa Sieć, gra komputerowa czy sztuczna inteligencja. To, co jest wspólne wszystkim tekstom, to odwołanie się do mitu najbardziej podsta-wowego i niejako naturalnie przypisanego rzeczywistości wirtualnej – mitu Labiryntu. Przy czym chodzi tu nie tylko o odniesienie do dobrze znanej opowieści z mitologii greckiej, ale również o sam rytualny charakter labiryntowej przestrzeni, jej określony porządek i rodzaj działania, jakie musi podjąć wędrujący po labiryncie bohater lite-racki. To zaś znów kieruje naszą uwagę do takich pojęć, jak podróż inicjacyjna, zej-ście do Podziemi, czy pokonanie Minotaura. Omówione utwory literackie są przykładem na twórcze rozwinięcie konwencji cyber-punk przez polskich pisarzy. Z premedytacją wykorzystują oni tę odmianę literatury science fiction, aby poruszyć kwestie od zawsze nurtujące artystów i filozofów, dzięki czemu ich teksty pozostają aktualne niezależnie od doraźnych oczekiwań czytelni-ków. A mimo tego, że nawiązują do mitologii, cechują się znaczną oryginalnością – nawet w zestawieniu z anglojęzycznymi przedstawicielami nurtu cyberpunk.