Metafizyka Arystotelesa i metafizyka Aleksandra z Afrodyzji

Abstrakt

Punktem wyjścia artykułu jest domniemany konflikt między ontologicznym i teologicznym rozumieniem pierwszej filozofii u Arystotelesa. W pierwszej części omawiam kilka znanych interpretacji tego problemu, wśród nich zaś próbę rozwiązania, która opiera się na pojęciu wieloznaczności analogicznej, znanej też jako „znaczenie zogniskowane” (ang. focal meaning). Zgodnie z tą tezą pojęcia bytu i substancji mają znaczenie zogniskowane w tym sensie, że ich właściwe znaczenie odsłania się wtedy, gdy bada się najwyższy, podstawowy desygnat tych pojęć. W tekście pokazuję, że aby taki rodzaj wieloznaczności zastosować do połączenia ontologii i teologią, należałoby pokazać, że wieloznaczne analogicznie jest nie tylko pojęcie bytu, ale też substancji. Tego jednak Arystoteles nigdzie nie mówi.

W drugiej części artykułu pokazuję, w jaki sposób połączenie teologii i ontologii widział najważniejszy starożytny komentator Arystotelesa, Aleksander z Afrodyzji. U Aleksandra, podobnie jak u Arystotelesa, jasne jest, że oba wątki tematyczne łączą się w ramach jednej nauki, filozofii pierwszej. W artykule podejmuję cztery wątki: 1) przedstawiam polemikę z tezą Ph. Merlana, że „byt jako byt” oznacza dla Aleksandra byt boski; 2) pokazuję, że nie ma podstaw by sądzić, że pojęcie substancji posiada u Aleksandra wieloznaczność analogiczną; 3) przedstawiam polemikę z tezą P. Doniniego, który sądzi, że ogólnie u Aleksandra dominuje element teologiczny w pojęciu metafizyki, jednak że w jednym miejscu Aleksander wprowadza koncepcję ontologii jako nauki ogólnej, badającej cały byt; 4) mój ostateczny wniosek jest taki, że główna podstawa połączenia ontologii z teologią jest u Aleksandra metodologiczna – filozofia pierwsza, mądrość, musi być pierwsza na dwa sposoby – jako nauka zajmująca tym, co boskie, i jako nauka najogólniejsza, badająca całość bytu. Aleksander sądzi, że te cechy można zrealizować w obrębie jednej nauki, niemniej nie są one ze sobą tożsame.