Teocentryczne ujęcie bytu według św. Augustyna

Abstrakt

Celem tego artykułu jest przedstawienie Augustyńskiej koncepcji triadycznego porządku bytowego, rozważanej w czasie jednej z rozmów z Profesorem Adamem Sikorą. Przyjmując za kryterium miarę niezmienności, Augustyn zakładał, że wszystko, co istnieje, zawiera się w trzystopniowym układzie. Na szczycie istnieje Bóg, pośrodku aniołowie oraz dusze ludzkie, a najniżej – świat rzeczy cielesnych. Autor artykułu pragnie, aby czytelnik z przedstawionych wywodów wysnuł wniosek, że skoro w tym triadycznym układzie zajmujemy środkowe miejsce, to jesteśmy zdolni zarówno do wznoszenia się ku Bogu, jak i do staczania się w stronę bytów niższych. W rozważania na temat istoty Boga wprowadza czytelnika przytoczony werset z Księgi Wyjścia (3, 14), w którym Mojżeszowi zostało wyjawione Boże imię: "Ego sum qui sum". Augustyn, który tym właśnie słowom poświęcał znacznie więcej uwagi niż jakikolwiek filozof mu współczesny, uznawał, że wieczność nie jest tylko przymiotem Stwórcy, ale faktycznie stanowi Jego substancję. Myśliciel z Tagasty podkreślał, iż imieniem własnym Boga jest Esse, z którego to terminu wyprowadza się rzeczownik essentia, tłumaczony jako byt. Zagłębienie się w rozważaniach o naturze Bytu Najwyższego pozwoliło Augustynowi przedstawiać byty pochodzące od Niego i od Niego zależne, a także ukazywać ich wzajemne relacje. Autor artykułu odnosi się do Augustynowej tezy, że rzeczom stworzonym ani nie przysługuje istnienie w pełni, ani też całkowicie nie są pozbawione istnienia. Biorąc pod uwagę niejednakowy udział tych rzeczy w doskonałości, można je różnicować dzięki trzem przymiotom, wymienionym w Księdze Mądrości (11, 21): mierze (modus; mensura), liczbie (numerus) i wadze (pondus). Przyjąwszy zależność, że im dana rzecz jest bardziej miarowa, ma wymierną postać i odpowiednią wagę, tym wyższe miejsce zajmuje w hierarchii dóbr, św. Augustyn utrzymywał, iż jeśli nawet ulegnie ona jakiemuś zepsuciu, to tylko pomniejszy się w niej poziom dobra. W zakończeniu artykułu autor stwierdza, że pogląd Augustyna na temat rzeczywistości można by określić jako konsekwentnie teocentryczny.