Wolność poza przymusami. Schiller a moralna i polityczna „tyrania rozumu”

Abstrakt

Wykład przedstawia w głównych zarysach Schillerowską koncepcję estetycznej „swobody” jako wolności-od-przymusów, umieszczając ją w kontekście krytycznej konfrontacji z obiema radykalnymi formami oświeceniowej antropologii „czystego człowieczeństwa”, reprezentowanymi z jednej strony przez filozofię moralną Kanta, z drugiej zaś przez ideały społeczno-polityczne Rewolucji Francuskiej. W tej perspektywie rozważane są naczelne pojęcia filozoficznej estetyki i antropologii Schillera: piękno jako ucieleśnienie spełnionej „wolności w zjawisku”, która poprzez estetyczny popęd swobodnej „gry i zabawy” urzeczywistnia swą nieskończenie otwartą „określalność”, neutralizując i znosząc wszelkie konieczności i przymusy, ale zarazem ściśle ograniczając swój zasięg i normatywny walor do idealnej, a więc nierzeczywistej sfery pięknego „pozoru”. W konkluzji ukazane zostaje drążące Schillerowską koncepcję wolności wewnętrzne napięcie między dwoma równocześnie w niej obecnymi projektami: estetyczną utopią „pięknego człowieczeństwa” jako filozoficzno-antropologicznego absolutu oraz społeczno-pedagogicznym programem „estetycznego wychowania” człowieka – przez piękno do „wyższych”, poza- i ponadestetycznych wartości poznawczych, moralnych i kulturowych.