Pamięć i tożsamość. Przyczynek do kwestii mód w naukach społecznych

Abstrakt

W artykule zwraca się uwagę, że wzrastającą od końca ubiegłego wieku falę zainteresowań pamięcią zbiorowej przeszłości charakteryzuje koncentracja uwagi na związkach tej pamięci z tożsamością zbiorową, przy jednoczesnym zaniedbywaniu pytania o mechanizmy tego związku. Zadawanie jednych pytań i pomijanie innych potraktowano jako przykład mody w naukach społecznych. Podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego wyobrażenia o tym, co zdarzyło się w przeszłości, mają wpływ na poczucie związku jednostki ze zbiorowością i postrzeganie siebie jako jej członka. Wskazane zostają trzy sposoby działania pamięci przeszłości na rzecz tożsamości zbiorowej: po pierwsze, przez tworzenie świadomości wspólnego trwania w czasie; po drugie, jako narzędzia przekazu wspólnych wartości i wzorów zachowania (w pamięci zbiorowej postacie i wydarzenia historyczne zostają przekształcone w ich symbole); po trzecie, wskutek tego, że symbole te tworzą specyficzny „język” grupy, który staje się jednym z jej wyróżników, a umiejętność posługiwania się nim czyni osobnika pełnoprawnym jej członkiem i uświadamia mu jego odrębność od tych, którzy go nie znają i nie rozumieją.