Dudycz i Beza. Trudna znajomość

Abstrakt

Lech Szczucki zwięźle opisuje relacje między węgierskim szlachcicem Andrzejem Dudyczem, który jest tu główną postacią, oraz francuskim teologiem i reformatorem, następcą Kalwina, Teodorem Bezą. Zaczyna się ona w 1566 roku od przesłania przez Węgra pozdrowień Francuzowi. Kolejne lata przynoszą odstąpienie Dudycza, wcześniej biskupa, od wiary chrześcijańskiej. Jego postawa religijna staje się nieokreślona, ostrożnie balansuje on pomiędzy różnymi wyznaniami: „flirtuje” z kalwinizmem, interesuje się antytrynitaryzmem, a wręcz go broni - nie odwraca się jednak od Kościoła rzymskokatolickiego, szanuje i uznaje tegoż zalety. Szczucki opisuje tu człowieka szarpanego wątpliwościami, który wdaje się w listowny dyskurs z rzeczonym przywódcą genewskich reformatorów. Z początku były biskup jest życzliwy (1568), później jednak krytykuje protestantyzm (1570-1571) m.in. za nadmierne przywiązanie do kościelnych tradycji. Autor artykułu wspomina tu o liberalnym traktowaniu przez Dudycza spraw wyznaniowych oraz przeciwstawianiu się naukom o Trójcy Świętej (przy jednoczesnej rezerwie do kościelnej organizacji antytrynitaryzmu). Dwa istotne wydarzenia - ogłoszenie nowym królem Siedmiogrodu katolika Stefana Batorego oraz śmierć Zygmunta Augusta - powodują przerwanie korespondencyjnej polemiki między tytułowymi postaciami, Dudycz angażuje się w politykę. W 1577 roku, po wcześniejszym przemilczeniu kilku listów od Teodora Bezy, Węgier ponownie do niego pisze, otwierając następny rozdział w tej znajomości. Dudycz chce uniknąć sporów. Wzbudza co prawda kontrowersje np. swoimi pochwałami jezuitów, ale zależy mu na jawnej, bliskiej zażyłości z Bezą (jak i z innymi reformatorami). Jak zauważa Szczucki, chce on być wiarygodnym wobec Braci Czeskich podczas pobytu na Morawach. Historia tej szesnastowiecznej korespondencji kończy się bez zmian poglądów którejkolwiek ze stron. Jedynie Dudycz w liście do pewnego przyjaciela z 1583 roku żali się, iż „[...] dyskusje pro et contra w celu ćwiczenia umysłu przyniosły mu jednak szkodę, pozostawiły jakąś plamę, którą później ledwie zmył”.