Jerzy Szacki: pochwała socjologii sceptycznej

Abstrakt

W tekście zadaję pytanie: czy jest w twórczości Jerzego Szackiego jakiś jeden wiodący i scalający różnorodność podejmowanych przez niego wątków motyw? Czy jesteśmy w stanie w tej wielości tekstów, którymi hojnie obdarował nas Jerzy Szacki - na temat historii myśli socjologicznej, utopii, rewolucji i kontrrewolucji, tradycji, idei społeczeństwa obywatelskiego i samego pojęcia obywatela, narodu i patriotyzmu oraz doktryn politycznych na czele z liberalizmem - wydobyć wiodącą postawę, która nie aspirując do miana metody lub heurystyki odgrywałaby w życiu i myśleniu Szackiego rolę idei regulatywnej pozwalającej mu zawsze i wszędzie na orientację w świecie i w sobie, niezależnie od tego, jaki ten świat jest, niezależnie od tego, czy jest to świat liberalizmu po komunizmie, czy też komunizmu po wojnie? Moja intuicja w tej sprawie jest niezwykle prosta. Twierdzę, że podmiot o imieniu własnym „Jerzy Szacki” nie jest nikim innym jak podmiotem wątpienia i nie zna innej formy życia podmiotowego jak ta, która swój początek znajduje we wątpieniu. Socjologia w ujęciu Szackiego urasta do miana socjologii wątpiącej, tj. niedogmatycznej. Jerzy Szacki jako sceptyk twierdzi, że socjologia pojmowana jako myślenie o totalności relacji społecznych jest myśleniem wyzwalającym. I stawką socjologii jako dyscypliny zajmującej się tym, co społeczne jest po prostu wolność podmiotu myślącego. Wolność podmiotu myślącego, tj. sceptyka, to nade wszystko wolność wynikająca z uwolnienia się od obsesji ostatecznego uprawomocnienia. Dla sceptyka, tj. socjologa sceptycznego, myśleć oznacza posługiwać się zasobami pojęć samej filozofii, historii socjologii oraz języka potocznego, ze swobodą wyzwoloną przez rozpoznanie rozmaitych znanych już sposobów myślenia. Dla sceptyka filozofia i historia socjologii nie dążą do wiedzy; są wyłącznie praktykowaniem inteligentnego, myślącego życia, a więc czynnością życia samego, nie zaś owej wiedzy transcendentnym produktem.