Trzy koncepcje narodu w polskiej myśli filozoficznej okresu porozbiorowego

Abstrakt

Wiek XIX był w Polsce świadkiem narodzin trzech zasadniczo różnych koncepcji narodu. Zgodnie z pierwszą z nich, „spirytualistyczną”, naród winien być pojmowany jako fenomen przede wszystkim świadomości zbiorowej. Jest on swego rodzaju świadomym i samoświadomym podmiotem zbiorowym, zdolnym do podejmowania planowanych, skierowanych na wspólne cele działań. Wedle drugiej, „naturalistycznej” koncepcji, naród jest przede wszystkim bytem przyrodniczym. Należy go pojmować jako pewnego rodzaju „organizm społeczny”, złożony z fizycznych jednostek powiązanych funkcjonalnymi związkami i tworzącymi różnorodne „organy społeczne” - niezbędne dla życia i rozwoju całości. Trzecia koncepcja narodu, wytworzona na przełomie XIX i XX wieku, łączy i syntetyzuje pewne idee należące do dwu wcześniej wymienionych koncepcji. Zgodnie z nią naród jest wprawdzie naturalnie i historycznie ukształtowaną społecznością, wytwarzającą materialne podstawy swej egzystencji, jest jednak również świadomym podmiotem - tworzącym oryginalną kulturę duchową i urzeczywistniającym wyższe, nieutylitarne wartości.