Ironia w semiosferze, ironia semiosfery

Abstrakt

„Ironia w semiosferze” i „ironia semiosfery” to kategorie użyte do opisu dwóch przeciwstawnych sił obecnych w późnych pismach Jurija Łotmana, głównie w Uniwersum umysłu i Kulturze i eksplozji. Ironia w semiosferze to „dekonstrukcyjna” strona Łotmanowskiej postsemiotyki. Semiosferę definiuje się tutaj za pomocą takich pojęć, jak dialog, niewspółmierność, nieprzekładalność, asymetria, różnica, kultura peryferii. Ironia w semiosferze przypomina nieco ironię Rorty’ego, tj. dialog niewspółmiernych słowników. Ironia semiosfery polega na tym, że teoretyczny język Łotmana przybiera formę – krytykowanego w ramach ironii w semiosferze – metajęzyka. Będąc częścią semiosfery, również dyskurs teoretyczny powinien pytać o swe własne podstawy – czy to historyczne, kulturowe, czy ideologiczne. Jako że tego nie czyni, ironiczny potencjał teorii semiosfery zostaje podany w wątpliwość.