Granice, transgresje. Konstrukcja i dekonstrukcja kategorii granicy w tekstach Jurija Łotmana i Paula de Mana

Abstrakt

Głównym celem artykułu jest charakterystyka dwóch sposobów konceptualizacji kategorii granicy, które wyłaniają się na drodze interpretacji dorobku Jurija Łotmana i Paula de Mana. Skupiając się na wybranych tekstach, autorka stara się odpowiedzieć na pytanie o to, jaki wpływ wywarły powyższe koncepcje na współczesne pojmowanie problemu. Semiotyczna teoria pierwszego z badaczy kładzie nacisk na przestrzeń ograniczoną, wszystko, co poza nią wykracza, traktowane jest jako obce, zewnętrzne. W ten sposób w obszar badawczy semiotyka zostaje włączona kwestia wykluczenia i inności. Łotman zarysowuje wizję świata jako sieci granic, pozostających w relacji ze sobą. Kluczową rolę odgrywa tu kategoria pogranicza oraz jego antagonistyczny stosunek do centrum. De Man dekonstruuje arbitralną ramowość świata postulowaną przez Łotmana i stara się znieść zdezaktualizowane pojęcie granicy. Jego zdaniem, granicą jednostkowości jest horyzont, nieustanna zaś oscylacja między wnętrzem i zewnętrzem zdaje się jedynie zwodniczym konstruktem, którego binarność należy zneutralizować.